Het Teutoburgerwald is een langgerekte, smalle en beboste heuvelrug in het midden van Duitsland, oostelijk van de Nederlandse stad Enschede. De hoogte van de heuvels varieert van 100 meter in het westen tot bijna 500 meter in het oosten. Over de kam van het Teutoburgerwald loopt de Hermannsweg, een langeafstandvoetpad van ongeveer 170 km lengte.
‘Hermann’ is de Duitse naam voor Arminius – afkomstig uit de Germaanse stam der Cherusken -, die 2000 jaar geleden in deze contreien een Romeins leger, onder leiding van veldheer Varus, versloeg. Dit bracht de toenmalige Romeinse keizer Augustus tot zijn vermaarde uitroep: “Varus, Varus, geef mij mijn legioenen terug !”. De wanhopige Varus pleegde vervolgens zelfmoord. Het schijnt dat onze oosterburen deze voor hen zo succesvol verlopen veldslag zo’n beetje beschouwen als het begin van hun nationale geschiedenis. In ieder geval staat iets buiten de in het Teutoburgerwald gelegen stad Detmold – bovenop een hoge heuveltop – een druk bezocht, reusachtig standbeeld van ‘Hermann’ op een al even reusachtige sokkel: het Hermannsdenkmal.
– Het reusachtige Hermannsdenkmal in het Teutoburgerwoud –
Onze meerdaagse voettocht bestrijkt zowel het westelijke als het oostelijke deel van de Hermannsweg. Het tussenstuk wordt per trein overbrugd. De kamweg is in het algemeen zwaar bebost, dus het aantal fraaie uitzichtpunten is niet talrijk. Toch zijn er elke dag genoeg vergezichten om de tocht niet tot een eentonige boswandeling te maken. Hoogtepunten zijn de Dörenther Klippen en het stadje Tecklenburg in het westelijk deel en het Hermannsdenkmal en de Externsteine in het oostelijk deel.
De Hermannsweg volgt grotendeels ‘onverharde’ paden, maar de wandelaar zij gewaarschuwd: deze paden zijn veelal nogal stenig en doen dus een behoorlijke aanslag op de voeten. Comfortabele zachte bospaden vind je helaas maar zelden.
Horeca is er langs het pad in voldoende mate. Campings zijn er op de route niet veel. Aantrekkelijk wildkamperen blijkt echter in de praktijk geen groot probleem te zijn.
Je bent hier overigens in een druk bevolkte streek. Bebouwing van dorpen en stadjes of steden is gedurende de gehele route nooit ver weg. Toch merk je daar op je voettocht maar weinig van. Hinderlijk is het in ieder geval niet.
De Hermannsweg start officieel in het Duitse stadje Rheine, ongeveer 30 kilometer ten oosten van Enschede. Wij beginnen echter in het 10 kilometer oostelijker gelegen dorp Hörstel, omdat dáár de heuvelrug pas echt begint. Probeer eerst in Rheine of Hörstel de speciale stafkaart (1:50.000) van de gehele Hermannsweg te kopen. Er bestaat ook een klein wandelgidsje van het pad, echter zonder routekaartjes. In de buurt van het station van Hörstel kun je je auto kwijt.
Dag 1: Van Hörstel naar Brochterbeck (15 km)
Om op de Hermannsweg te komen loop je vanaf het station van Hörstel in zuidelijke richting naar de nabij gelegen kerk. Daar aangekomen sla je linksaf een asfaltweg in naar het Mittellandkanal. Aan de andere kant van het kanaal volg je een aardig jaagpad in zuidelijke richting tot bij een verkeersbrug. Bij de daar gelegen parkeerplaats Nasses Dreieck kom je dan op de Hermannsweg, die in het terrein wordt aangeduid met een witte H op een zwarte ondergrond. Overigens is de bewegwijzering van de route gedurende de gehele route bijzonder goed !
De beboste heuvelrug van het Teutoburgerwald is hier nog zeer smal en het belopen van de kamweg is bepaald een genoegen. Na ongeveer een half uur gaans krijg je – iets rechts van het pad – het eerste fraaie uitzichtpunt van deze voettocht voorgeschoteld: het Münsterland met beneden je het dorpje Riesenbeck. Dan gaat het verder over, en wat later beneden langs, de beboste kam. Je kruist een asfaltweg, waarna je na enige tijd in het bos een klein Duits oorlogskerkhof aantreft. Uiteindelijk kom je opnieuw op een asfaltweg uit. Aan de overzijde van de weg vind je dan een café annex camping. In de onmiddellijke nabijheid kun je de mooie rotsgroep Dörenther Klippen bezoeken met als ‘hoofdrots’ Hockendes Weib (‘Hurkende Vrouw’). Volgens de sage gaat het hier om een vrouw die bij een grote overstroming met haar kinderen de berg opvluchtte en daar versteende. Het mooie uitzicht vanaf de rotsen is er niet minder om.
Steeds de fraaie, bosrijke kam van de heuvelrug volgend, passeer je opnieuw een Duits oorlogskerkhofje. Een half uur lopen verderop vind je aan je linkerhand het derde mooie uitzichtpunt van vandaag: de rotsachtige Drei-Kaiser-Stuhl met aantrekkelijk uitzicht op het Bocketal.
– Het dorpje Brochterbeck in de heuvels –
Beneden zie je een camping, waar je zou kunnen gaan kamperen. De weitjes die je bij het verlaten van het bos bij het rustig in de heuvels gelegen dorpje Brochterbeck aantreft, nodigen echter uit tot vrij kamperen. ’s Avonds kun je desgewenst de ‘Kneipen’ in Brochterbeck bezoeken.
Dag 2: Van Brochterbeck naar Eiserner Anton (24 km)
De tweede dag van deze voettocht voert wat vaker door meer open landschap. Je start met de beklimming van de beboste‘Klotenberg’, aan de overzijde van het Bocketal. Juist voor de ‘top’ slaat de Hermannsweg rechtsaf. Je passeert een boerderij en een in het bos gelegen kapel. Na enige kilometers bos bereik je dan de bebouwde kom van het pittoreske ‘bergstadje’ Tecklenburg. In de buurt van de Bismarckturm heb je opnieuw een fraai uitzicht op het Münsterland.
– Het romantische ‘berg’stadje Tecklenburg –
Het romantische Tecklenburg, met zijn fraaie 16e en 17e eeuwse vakwerkhuizen, zijn gezellige middeleeuwse marktpleintje, zijn smalle steegjes en zijn hooggelegen burchtruïne, is een langer oponthoud meer dan waard. Uiteraard is er voldoende horeca en kun je desgewenst foerageren. Er is ook een camping.
Langs de Stadtkirche uit 1566 wandel je Tecklenburg weer uit. Spoedig loop je – parallel aan de asfaltweg – over een onverhard pad langs een hellende akker in de richting van een grote ‘Fernmelderturm’. Je gaat verder over een onverhard bospad – langs een verharde weg – dat naar rechts aardige doorkijkjes geeft naar het hier wat vlakkere boerenlandschap. Op korte afstand passeer je de genoemde Turm. Uiteindelijk bereik je de bossen weer en je daalt langzaam af naar een brug over een autobahn. Aan de overzijde gaat het weer door het bos omhoog en spoedig kom je – in aantrekkelijk open landschap – uit bij een kerk van het dorpje Leeden.
De Hermannsweg loopt rechts langs de kerk en bereikt, naar links gaand door een woonwijkje, een drukkere verkeersweg. Na 150 meter ga je alweer naar rechts, om vervolgens direct links een veldweg in te slaan.
Dan wordt het tijd om de Hermannsweg, die verder richting Lengerich gaat, tijdelijk te verlaten. Het eerste of tweede pad links brengt je opnieuw op de eerder genoemde verkeersweg, die je naar rechts volgt tot het nabijgelegen station van het dorpje Natrup-Hagen. Daar neem je de trein naar Osnabrück, waar je overstapt op de trein naar Bielefeld. Deze treinreis duurt slechts vijf kwartier. Vooral in het weekend is dit reisje zeker niet duur. Raadpleeg voor de juiste vertrektijden het internet.
De Hermannsweg bevindt zich niet ver van het Hauptbahnhof van Bielefeld. Je kunt in zuidelijke richting dwars door de ‘Altstadt’ lopen, waar je opnieuw voldoende mogelijkheden vindt voor horeca en foerage. Doel is allereerst de op de heuvelkam gelegen burcht van Bielefeld: de Sparrenburg. Aan de zuidkant van de Altstadt krijg je de toren van de burcht reeds in het vizier.
– De burcht Sparrenburg bij Bielefeld –
Na het oversteken van de drukke ringweg rond de Altstadt gaat het via trappetjes omhoog tot je op burchthoogte bent. We laten de burcht – die bezocht kan worden – ‘rechts liggen’ en volgen de Hermannsweg naar links door een parkachtige omgeving, waar veel inwoners van Bielefeld gedurende het weekeinde flaneren. Links tussen de bomen door wordt je af en toe een uitzicht op de stedelijke omgeving van Bielefeld gegund.
De ondergrond is asfalt, maar je kunt ook op de flankerende brede gazons lopen. Je passeert een café en komt uiteindelijk op ‘onverharde’ paden in het bos terecht. Na opnieuw een café – bij de ‘Habichtshöhe’ – kruis je een asfaltweg en je bestijgt vervolgens langzaam de ‘Ebberg’. Dan volgt weer een bosrijk parcours. Na vier kilometer bereik je – bij het kruisen van een autoweg – een café-restaurant, genoemd naar de ruim een kilometer verderop gelegen ijzeren uitkijktoren ‘Eiserner Anton’.
– De antieke uitkijktoren Eiserner Anton –
Bij deze merkwaardige uitkijktoren uit 1895 (!) vind je een open plek in het bos, waar je kunt kamperen. Ongetwijfeld mag dit niet en je staat ook nog in het zicht van passanten – hardlopers, mountainbikers en gewone wandelaars-, maar als je op het invallen van het duister wacht … Water kun je tijdens cafébezoek meenemen. Vanaf de Eiserner Anton heb je een aardig uitzicht naar noord en zuid.
Dag 3: Van Eiserner Anton naar Schling (24 km)
– De Hermannsweg is goed bewegwijzerd ! –
Vandaag start je opnieuw met een ‘boswandeling’: uitzichtpunten zijn er aanvankelijk niet. Na een half uur lopen passeer je een autobahn; het op de stafkaart aangegeven café wordt niet direct aangetroffen. Vanaf hier krijg je een geasfalteerd, maar later weer onverhard pad voor de voeten, dat door een aantrekkelijk half open landschap van bos en weiden voert. Eerst loop je langs verspreid liggende woonhuizen, later gaat het meer door de vrije natuur. Langzaam maar zeker nader je het aardige ‘bergdorpje’ Oerlinghausen, waar je kunt foerageren en waar ook voldoende café’s zijn.
Na de rustpauze loop je al snel weer in het bos, de Tönsberg op. Je komt langs een indrukwekkend, op een Griekse tempel lijkend oorlogsmonument voor gevallenen in de Eerste Wereldoorlog.
– Denkmal voor gevallenen in de Eerste Wereldoorlog –
Je pad wordt inmiddels geflankeerd door allerlei kleinere en grotere kunstwerkjes en informatieborden over de omgeving en de natuur. Eénmaal vind je aan je linkerhand een fraai uitzichtpunt naar het noorden. Verderop kun je een ommetje maken naar de ruïne van de Hünenkapelle (Antonius-Kapelle). De ruïne is op zich niet echt bijzonder, maar het uitzicht op de omringende heuvels is een van de fraaiste uitzichten van deze tocht. Toch maar doen dus !
Bekomen van het imponerende uitzicht daal je af in de Wistinghauser Schlucht en vervolg je je pad door de kambossen. Na een door houtkap meer open geworden stuk – met schutzhütte – passeer je een in het bos gelegen café, waar je eventueel zou kunnen rusten.
De Hermannsweg volgt hierna een min of meer recht parcours door het woud. Net op het moment dat het wat eentonig begint te worden kruis je een asfaltweg – met op de hoek een schutzhütte -, waarna je over een afwisselender, kronkelig bospaadje in de richting van de Rethlager Quellen (vennen) en een ter plaatse gelegen camping gaat. Je bent hier weer vlak bij woonbebouwing, in de buurt van de stad Detmold. Bij een zwembad is opnieuw een café, maar je kunt beter doorlopen tot het volgende café, gelegen aan de rand van het prachtige natuurgebied Donoperteich.
Na een welverdiende rustpauze begin je hier aan een fraai, doch zeer inspannend gedeelte van deze wandeldag. Eerst loop je langs de prachtige vennen van de Donoperteich. Na het oversteken van een asfaltweg volg je het pad naar links. Op een T-splitsing in het bos aangekomen begint het pad naar rechts te stijgen. Eerst gaat het nog rustig omhoog, maar weldra – na een paar in het bos verscholen huizen – krijg je de zwaarste klim van deze voettocht te doen, die naar het Duitse ‘vrijheidsbeeld’: het Hermannsdenkmal (kortweg ‘Hermann’) uit 1875. Ongetwijfeld buiten adem bereik je dit imposante standbeeld, waar altijd veel mensen rondlopen. Wil je een prachtig uitzicht op de omgeving hebben, dan zul je, tegen betaling, de 28 meter hoge sokkel van het standbeeld moeten beklimmen. Je geniet daar van een van de fraaiste uitzichten van deze tocht. Boven je staat Hermann nog eens 26 meter hoog te wezen. In de buurt vind je nog een klein museumpje.
– Hermannsdenkmal –
Het wordt tijd een kampplaats te zoeken. Aangezien hier in de buurt geen campings zijn, zul je vrij moeten gaan kamperen. Een mooie plek is de op de stafkaart aangegeven ‘schutzhütte mit grillplatz’, iets vóór het dorpje Schling. Om daar te komen loop je eerst via de Hermannsweg de parkeerplaats van‘Hermann’ af. Ter hoogte van een picknickplaats sla je linksaf het bos in en neem je het eerste bospad naar rechts. Dit pad draait vanzelf weer naar links en spoedig bereik je je kampplaats, vanwaar je een prachtig uitzicht op de verre omgeving hebt. ‘Toestemming’ kun je krijgen bij de naastgelegen boerderij.
– Kamp 3: luxe kamperen ‘bij de boer’ –
Dag 4: Van Schling naar Leopoldstal (15 km)
Door de dorpskom van Schling wandelend, vind je aanduidingen naar een vogelpark. Daar aangekomen klim je door het bos naar het dorp Berlebeck, waar men over een ‘Adlerwarte’ (adelaarsshow) beschikt. Op de top vind je de Hermannsweg terug, die je volgt door de ‘bebouwde kom’. Je krijgt hier vele leuke doorkijkjes op het heuvelachtige gebied. Ná het dorp ben je snel weer in de bossen, die je pas verlaat in de buurt van het dorpje Holzhausen-Externsteine. Onderweg heb je links tussen de bomen door aardige vergezichten. Juist vóór Holzhausen wandel je opeens door een aantrekkelijk open, heideachtig landschap. In het plaatselijke hotelletje kun je een rustpauze houden.
Na de pauze ben je al snel bij het natuur- en cultuurmonument Externsteine. Het gaat hier om vijf merkwaardig gevormde, door trappen toegankelijke, zandsteenrotsen van 30 tot 40 meter hoog, voorzien van enige kapelletjes en een uit 1130 daterend reliëf van de ‘Kruisafneming’. Bij de rotsen ligt een grote waterpartij. Ook hier zul je zeker niet alleen zijn.
– Externsteine –
Tussen de Externsteine door wandel je verder. Onmiddellijk achter de rotsen gaat het links steil omhoog en je komt aan de bovenkant van de Steine, waar je nog een aardig uitzicht op de omgeving hebt.
Dan begin je aan de laatste kilometers van je voettocht. Eerst loop je nog over een tamelijk comfortabel bospad. Na het kruisen van een drukke verkeersweg wordt het pad weer tamelijk hard en je loopt in de richting van de watermolen Silbermühle met vijver.
Vanaf deze plek kun je – door het volgen van wandelweg X10 – over een aardig, aanvankelijk langs een beek gaand, bospad snel het station van Leopoldstal bereiken. Heb je nog zin, tijd en conditie over, dan loont de wandeling over de Hermannsweg door het prachtige Silberbachtal naar het absolute eindpunt van de Hermannsweg: de kale bergtop Velmerstot, met 441 meter de hoogste berg van het Teutoburgerwald. Vanaf de berg heb je uiteraard een imposant uitzicht. Met een goede stafkaart is het niet moeilijk de berg af te dalen naar het genoemde station van Leopoldstal. In het café bij dit station beëindig je dan deze lange en toch afwisselende voettocht door een voor veel Nederlanders nog tamelijk onbekend stukje Duitsland. De trein brengt je rechtstreeks terug naar je uitgangspunt Hörstel.
– – –
(copyright JWE van de Poel)