De Hautes Fagnes in de Belgische Ardennen (op zijn Nederlands: Hoge Venen, op zijn Duits Hohes Venn) vormen ongetwijfeld het dichtst bij ons land liggende omvangrijke oerlandschap in noordwest Europa. Het gaat om een gebied van vele honderden vierkante kilometers ongerepte natuur, bestaande uit door beekdalletjes doorsneden stille wouden met daarin uitgestrekte moerassen. Deze vierdaagse voettocht voert via een zelf ontworpen route door de Hautes Fagnes. Dat betekent een kleine 80 kilometer wandelen door een vrijwel verlaten gebied, waarbij wél het zeer toeristische Duitse stadje Monschau wordt aangedaan.
– Bij de Baraque Michel vind je het uitgestrekte Fagne Wallone –
De GR 56 (Oostkantons) en de GR 573 (Vesdre-Hoegne-Helle) doorkruisen de Hautes Fagnes, maar blijven in hoofdzaak buiten de moerassen. Nu wil het geval dat dóór die moerassen een groot aantal ‘vlonderpaden’ of ‘knuppelpaden’ is aangelegd. Ooit konden flink wat fraaie kilometers over dergelijke houten paden worden afgelegd. Echter, in 1992 heeft de Waalse overheid – vanwege de toevloed aan toeristen – beperkende maatregelen gesteld aan de toegankelijkheid van de moerassen in de Hautes Fagnes. Er zijn nu ‘B-zones’, waar je slechts op bewegwijzerde paden mag lopen en ‘C-zones’, waar je alleen begeleid door een gids welkom bent. Er zijn ook nog ”D-zones”, maar daarin mag je helemaal niet komen. Het blijft gelukkig wél mogelijk aan de rand van de moerassen te komen en daar van het indrukwekkende uitzicht te genieten. Soms kun je zelfs nog behoorlijke stukken door de moerassen heenlopen over knuppelpaden en grasbanen. Onze route van destijds is nu nog bijna helemaal vrij toegankelijk.
Een ander vermeldenswaardig en begrijpelijk gegeven is dat vrij kamperen in de Hautes Fagnes streng verboden is. Helaas zijn er ook geen legale kampeerterreintjes in dit gebied, waardoor je als het ware ‘gedwongen’ bent illegaal te kamperen (hetgeen wij tweemaal deden). De vraag dringt zich op waarom in dit gebied niet op een beperkt aantal plekken ‘natuurkampeerterreintjes’ – uitsluitend voor rugzakkampeerders – is aangelegd, zoals in Nederland te doen gebruikelijk. Wil je per se legaal slapen, dan zit er niet veel anders op dan op de Baraque Michel een kamer te huren in het gelijknamige hotel of in het verderop gelegen hotel Mont Rigi. De eerste nacht zou je dan kunnen gaan kamperen op Duits grondgebied, nabij het dorpje Roetgen, vlak over de Belgisch-Duitse grens. Daar is vast wel een gastvrije boer te vinden. In de dorpskom is een camping.
Neem, als je in dit gebied op pad gaat, gedetailleerde stafkaarten mee ! Uiteraard moet je er ook mee om kunnen gaan. Een recente uitgave is de fraaie Belgische wandelkaart van de Hoge Venen in de schaal 1:25.000 (Nationaal Geografisch Instituut), ook in Nederland te koop. De genoemde zones zijn er op ingetekend, evenals tal van lokale (rond)wandelingen. Zo goed als de gehele route is op deze kaart terug te vinden. Enig gevoel voor oriëntatie komt in deze streken trouwens goed van pas. Je zou niet de eerste zijn die hier hopeloos verdwaalt. Verder is regenkleding onontbeerlijk, want het klimaat in de Hautes Fagnes is zeker ‘ruig’ te noemen. Neem tenslotte ook extra drinkwater mee; er is namelijk weinig gelegenheid om onderweg drinkwater uit de waterleiding in te slaan. Om te koken kun je mogelijk ook gebruik maken van water uit de natuur. Dat lijkt op zich safe te zijn, maar extra ontsmetting kan natuurlijk geen kwaad.
Dag 1: Van Eupen naar Kutenhart Venn (15km)
Nabij de brug over het riviertje de Vesdre – hier in het Duits ‘Weser’ geheten – verlaat je het gezellige stadje Eupen, gelegen aan de rand van het immense Hertogenwald en ‘hoofdstad’ van Duitstalig België. De eerste etappe voert over grotendeels onverharde paadjes langs de rechteroever (!) van het riviertje de Weser (route van de GR Ardennen-Eifel, afgekort GR-AE). Iets buiten Eupen is in de Weser een enorme, 63 meter hoge, stuwdam gebouwd – de Wesertalsperre –, waarachter zich het grootste stuwmeer van België bevindt. Het café bij de stuwdam is tot morgenmiddag het laatste café op de route.
Na het oponthoud bij de stuwdam volg je een pad dat het stuwmeer langs de noordzijde volgt (lokale wandeling ‘Rund um den See’). Onmiddellijk wordt de omgeving rustig en kun je genieten van de door dichte wouden omzoomde Stausee Eupen. Het doel is de plek waar het riviertje de Weser het stuwmeer instroomt.
– Stuwdam in de Weser (Vesdre) –
Na de plek ‘Mospert’ – met informatiebord – te hebben gepasseerd, kun je rechtsaf het gelijknamige wandelpad richting het meer gaan volgen, tot je uitkomt bij een Schutzhütte, eveneens met informatiebord. Je bent hier bij de Bellesforter Brücke, een op de stafkaart gemakkelijk terug te zoeken oriëntatiepunt.
In deze buurt krijgen we tot tweemaal toe te maken met in landrovers rondrijdende boswachters, die ons er vriendelijk doch beslist op attent maken, dat kamperen in de Hautes Fagnes verboden is. Na aangegeven te hebben dat we toch echt in het wild gaan kamperen (de bewoonde wereld is te ver weg) en dat wij ‘fatsoenlijke’, natuurminnende, kampeerders zijn, laten zij ons verder met rust.
Bij de Bellesforter Brücke verlaat je het dal van de Weser en loop je oostwaarts over een kronkelend geasfalteerd bosweggetje tot je het beekje de Eschbach kruist. Onmiddellijk ná het beekje – in de buurt van de schuilhut Waldmannsruh – sla je rechtsaf een bospaadje in, dat leidt in de richting van het eerste grote moeras op deze voettocht, het Kutenhart Venn. Dit is ook het parcours van een ‘lokale wandeling’. Na ongeveer een kilometer vind je in het bos genoeg vierkante meters om in volstrekte eenzaamheid je kamp op te slaan. Vanaf de hut Waldmannsruh is het nog enige kilometers extra lopen naar het Duitse dorpje Roetgen voor een legale kampeerplek bij de boer of op de camping.
– Kutenhart moeras –
Dag 2: Van Kutenhart Venn naar Kalterherberg (20km)
De tweede dag bevind je je al snel aan de rand van het Kutenhart moeras. Hier volg je de lokale wandeling naar links, op de rand van bos en moeras. Over een grasbaan lopend kun je genieten van wijdse uitzichten over het grassige moeras met daarin hier en daar een verloren boom of boomgroep. Bij een tweede ‘knik’ in het pad begint een knuppelpad, dat in zuidwaartse richting dwars door het moeras loopt; dit pad behoort volgens de kaart tot de toegankelijke zone B, en maakt eveneens deel uit van een lokale wandeling !
– Knuppelpad door het Kutenhart moeras –
Aan de overkant steek je bij het Jansenkreuz het beekje de Getz over en kun je verder zuidoostwaarts wandelen langs de rand van het tot zone D behorende, dus niet toegankelijke, zeer uitgestrekte Allgemeines Venn.
Op een bepaald moment verdwijnt dit pad in het bos, maar na een paar honderd meter sta je opeens voor het volgende grote moeras: het Brackvenn. Ook hier weer die fraaie, voor de Hautes Fagnes zo kenmerkende vergezichten. Linksaf gaand volg je een pad op de rand van bos en moeras in oostelijke richting – je bent hier weer op de GR Ardennen-Eifel – tot je, na een klein stukje door het bos, bij de grens tussen België en Duitsland arriveert. Je gaat met de GR-AE mee naar links en passeert een merkwaardige steen, die de naam Kaiser Karls Bettstatt heeft gekregen.
Het imposante natuurgebied van de Hautes Fagnes houdt hier tamelijk abrupt op en je bevindt je – op Duits grondgebied – in een vriendelijk landschap van glooiende weiden met boerenhofsteden. In de buurt ligt het hooggelegen dorpje Mützenich. Niets wijst er nog op, dat je je inmiddels in de nabijheid van een zeer toeristisch stadje bevindt. Dat wordt wel anders, wanneer je over de GR Ardennen-Eifel afdaalt in de dalen van de riviertjes de Rur en de Laufenbach. Spoedig arriveer je dan in het veelal druk door toeristen bezochte stadje Monschau. Een grotere schok na al die stilte van de afgelopen dagen is haast niet denkbaar !
– Monschau –
Monschau heeft desondanks natuurlijk wel het een en ander te bieden. De vele vakwerkhuizen, de smalle straatjes met de vele winkeltjes en restaurantjes en de prachtige ligging van het stadje in het hier zeer nauwe rivierdal maken het (tijdelijke) verblijf hier zeker niet onaangenaam. Desgewenst kun je hier uitgebreid foerageren of een warme maaltijd gebruiken op één van de vele terrassen.
Als je de nacht weer in rustiger oorden wilt doorbrengen kun je een vroege avondwandeling maken naar het hooggelegen dorpje Kalterherberg, niet ver van de grens met België. Je verlaat Monschau in zuidelijke richting over de autoweg naar Schleiden en Kalterherberg. Op de driesprong, waar een zijweg het Rurdal ingaat naar het voormalige Kloster Reichenstein, volg je aan je rechterhand een steil klimmend bospad, dat je op de hoogvlakte brengt. Na enige tijd gaat – op de hoogvlakte – het onverharde pad over in een verharde weg, die je snel naar de dorpskom van Kalterherberg voert. Ter plaatse zul je een boer bereid moeten vinden om je voor één nacht een kampplek te bieden. Kalterherberg beschikt over horecafaciliteiten voor een genoeglijke avond.
– Kamp bij een boer te Kalterherberg –
Dag 3: Van Kalterherberg naar Baraque Michel (27km)
Vandaag staat weer een grote oversteek door de Hautes Fagnes op het programma. Eerste richtpunt is het voormalige Kloster Reichenstein in het Rurdal. Vanuit Kalterherberg kun je er over een verharde autoweg naar toe wandelen. Leuker is een pad over de velden. Eenmaal beneden in het rivierdal aangekomen, is het niet ver meer lopen naar Reichenstein, pal op de grens van België en Duitsland. Eventueel kun je de voormalige kloosterkerk en andere gebouwen met een bezoek vereren.
Je gaat de brug over de Rur over, alsmede een spoorwegtracé (Vennbahn) en volgt de bordjes naar het tweede richtpunt van vandaag: ‘Kreuz im Venn’. Dit is een soort Lourdesgrot in de rotsen, gebouwd door de dankbare parochianen van Kalterherberg voor de plaatselijke pastoor. Bovenop de rotsen staat een gigantisch ijzeren kruis. Je hebt hier al weer mooie uitzichten op het woeste land, waar je straks doorheen zult trekken. Je volgt vanaf hier de GR 56 (Rondweg Oostkantons).
– Kreuz im Venn –
Op weg naar het voorlopige ‘einddoel’ van vandaag – de Baraque Michel op de weg Eupen-Malmédy – passeer je twee omvangrijke veenmoerassen, achtereenvolgens ‘Cléfay’ en het ‘Fagne Wallone’. Cléfay is inmiddels verboden gebied (zone C), en is daarom uit onze route geschrapt. Het vinden van een nieuwe ”omleidingsroute” is niet zo moeilijk als je vanaf de Duits-Belgische grens gewoon op de GR 56 blijft. Met een gedetailleerde stafkaart en de wandelgids van dit sentier in de hand mag dat geen probleem zijn. De route voert, deels over verharde bosweggetjes en deels over onverharde bospaden, door eindeloze wouden, waar je – als je geluk hebt – nog wild kunt zien, en langs uitgestrekte moerassen. Uiteindelijk brengt de GR 56 je bij de Baraque Michel. Onderweg passeer je het hoogste punt van België, het ‘Signal de Botrange’ (694m). Niet ver hier vandaan is een studie- en documentatiecentrum over de Hautes Fagnes.
Als je toch dwars door de moerassen naar Baraque Michel wilt trekken, bestaat daartoe – dit is naderhand door een van onze wandelaars gecheckt – een mogelijkheid in de buurt van de Schutzhütte Kaltenborn (Calbour) nabij het uitgestrekte Fagne Wallone. Deze hut ligt aan de GR 56 en is op de stafkaart gemakkelijk terug te vinden. Vanaf dat punt kun je de GR 56 verlaten en noordwaarts langs het Fagne Wallone gaan over het parcours van de GR 573 (Vesdre-Hoegne-Helle). Bij het riviertje de Helle aangekomen loopt op de stafkaart naar links een voetpad tussen B- en C-gebied door richting de Baraque Michel. Je doorkruist hier over een behoorlijke afstand de moerassen in dit gebied. Een spectaculaire belevenis voor de natuurminnende rugzakwandelaar !
– Uitzicht op het Fagne Wallone nabij de schuilhut Kaltenborn –
Consumpties, waar je inmiddels wel aan toe zult zijn, kun je genieten in het hotel Mont Rigi of – beter nog – in de oude herberg op de Baraque Michel. De meeste toeristen die de Fagnes (per auto) bezoeken doen dat vanuit de Baraque Michel, dus je zult het café moeten delen met vele anderen. Het verhaal gaat dat de herberg wordt gedreven door nazaten van Michel, die ooit een rijke verdwaalde wandelaar het leven redde en daarvoor werd beloond, zodat hij zijn eenvoudige hutje kon ombouwen tot een mooie herberg. Naast de herberg valt de Fischbachkapel op.
Aangezien de knuppelpaden en andere paadjes door het Grande Fagne verboden gebied zijn geworden (zone C), zul je om het moeras heen moeten lopen. Daarvoor zul je helaas enige kilometers de berm van de autoweg naar Eupen moeten volgen.
– Wandelen door het Grande Fagne is nu illegaal –
Nadat je een driesprong van autowegen – de kruising met de weg naar Verviers – bent gepasseerd, kom je na ruim 1500 meter uit bij de eerste van twee vlakbij elkaar liggende parkeerplaatsen, beiden aan de routes van uitgezette wandelpaden. Hier kun je naar rechts opnieuw de natuur in, richting ‘Pont de Genêtre’ bij het beekje Fossé d’Eupen (Eupener Graben). Iets ten zuiden van deze plek vonden wij ooit – in de buurt van een houten onderkomen voor boswerkers – een illegale kampplek ‘uit zicht’, midden in het bos, een paar honderd meter ten noordoosten van de boswerkerskeet. ’s Nachts werden we alleen ‘gestoord’ door het ruisen van de wind door de boomtoppen en door het felle licht van de volle maan op een naburige boom, welk licht we – inmiddels enigszins paranoïde geworden – aanvankelijk voor de koplamp van de auto van een controlerende boswachter hielden.
– De moerassen van de Hautes Fagnes –
Dag 4: Van Baraque Michel naar Eupen (15km)
De laatste dag van je voettocht door de Hautes Fagnes levert geen bijzondere problemen meer op. Je bént in het bos (Hertogenwald) en je blijft in het bos, vrijwel tot aan de eerste huizen van het einddoel Eupen. Zoals er vele wegen naar Rome zijn, zijn er vanaf je kamp in het woud vele wegen naar Eupen.
Het meest eenvoudig en via een niet onaantrekkelijke route wandel je verder langs de oever van de Fossé d’Eupen tot dit beekje uitstroomt in een groter beekje, de Soor. Vóór je in het Soordal bent, moet je bij een kruising met een grotere, verharde bosweg (Route de la Robinette) 600 meter naar rechts wandelen, om dan vervolgens over een klein bospad naar links af te dalen naar de Soor. Als dit niet (meer) mogelijk is, loop je even om via de Schutzhütte bij Pont de Hasebusch.
De Soor volg je vervolgens stroomafwaarts door het dichte, indrukwekkende woud. Op ons pad kwamen we hier enige grote herten tegen. Tenslotte bereik je de bekende Pont Guerrier (Schwarze Brücke), waar de Soor uitstroomt in de bekendste beek van de Hautes Fagnes, de Helle. Je bent hier weergekeerd op de GR 573. Je kunt op deze plek je laatste rustpauze in de Hautes Fagnes houden, want je einddoel Eupen is – de Helle stroomafwaarts volgend – nabij.
– – –
(copyright JWE van de Poel)