Wandelen in Duitsland is – dat moge intussen bekend zijn – wandelen in Gemütlichkeit en Gastfreundschaft. Tijdens een busreis met overstapgarantie wordt er echt op je gewacht, ook al is je eerste bus bijna een kwartier te laat. Daar moet je in Nederland om komen ! Een pensionhouder die het na een druk weekend om 22.30u welletjes vindt, blijft toch nog even open om een achttal dorstige Hollandse kelen te laven. En als we bij vertrek nog twee flessen wijn meenemen naar ons kamp in de vrije natuur, mogen we, als we willen, de bijbehorende wijnglazen meenemen: “Die brengen jullie morgenochtend wel terug !”. Van dit vriendelijke aanbod hebben we overigens geen gebruik gemaakt. En een restauranthouder die zijn keuken op maandagmiddag pas om 17.00u opent, is al snel bereid om twee uur eerder aan de slag te gaan om Hollanders die naar huis toe moeten alsnog en tijdig te voorzien van een eenvoudige doch voedzame maaltijd !
Deze vriendelijkheid ontmoet je bij onze Oosterburen in het Sauerland, waar sinds 2001 een nieuw langeafstandwandelpad op je ligt te wachten: de Rothaarsteig. Dit pad voert over een afstand van 154 kilometer van het stadje Brilon in het Sauerland naar het bij Nederlanders (‘Willem van Oranje’) bekende stadje Dillenburg in de deelstaat Hessen en wordt ook wel ‘Der Weg der Sinne’, het pad der zintuigen, genoemd.
De naam ‘Rothaar’ heeft overigens niets met rode haren te maken. De herkomst van deze naam is niet geheel duidelijk. Eén van de naar voren gekomen betekenissen is ‘raue Höhe’, oftewel ‘ruige hoogten’. Heden ten dage echter is het Sauerlandse landschap bepaald niet meer ‘ruig’ te noemen. Het gebied kan eerder als ‘vriendelijk’ worden gekenschetst en is bedekt met omvangrijke wouden. De Rothaarsteig slingert door dit fraaie landschap.
– Uitzicht op Olsberg vanaf de Rothaarsteig –
Deze vierdaagse voettocht van ongeveer 72 kilometer volgt ongeveer de helft van de Rothaarsteig en wel het gedeelte door het zogenoemde Hochsauerland. Meer concreet wandel je van het stadje Olsberg, nabij het officiële begin van de route, naar het bekendere stadje Schmallenberg. Onderweg passeer je de zeer bekende wintersportplaats Winterberg en de twee hoogste punten van Sauerland. In de eerste plaats is dat natuurlijk de overbekende Kahler Asten (841m) nabij Winterberg. Slechts twee meter hoger is de ten westen van het wintersportdorpje Willingen gelegen Langenberg (843m), tevens het hoogste punt van de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen.
De Rothaarsteig voert over het algemeen over brede, met losse steentjes bedekte bospaden. Kortom, een harde ondergrond. Echte ‘zachte’ bos- of graspaadjes kom je veel minder tegen. Gelukkig blijft het aantal kilometers over asfalt beperkt. Echt steile klimmetjes en afdalingen komen niet veel voor. Je wandelt veelal door een plezierig glooiend landschap met heel vaak fraaie vergezichten op de omgeving.
De route wordt in het terrein op uitstekende wijze aangegeven door middel van prachtige wegwijzertjes, waarop ook andere lokale routes staan aangegeven. Tussen de wegwijzertjes door moet je het doen met meestal op bomen aangebrachte rode merktekens met daarop het witte golfjeslogo van de Rothaarsteig. De aanduidingen zijn veelvuldig aangebracht en slechts op een enkele plek is het raadzaam de wandelgids van de Rothaarsteig te raadplegen. Deze ‘Erlebnis Wanderführer Rothaarsteig’ is overigens op bijzonder fraaie wijze uitgevoerd met een ringbandje, duidelijke kaartjes (1:25.000), verhelderende teksten en mooie foto’s. Zelden hebben we zo’n mooie gids aanschouwd ! Voor het algemene overzicht is het echter raadzaam een grotere stafkaart mee te nemen en die kan gerust op 1:50.000-niveau blijven.
– Op de Rothaarsteig vind je fraaie wegwijzertjes –
Opvallend is dat het aantal officiële kampeerterreinen langs de route beperkt is. Voor mensen die graag op campings kamperen is dat een beperking. ‘Wildkampeerders’ vinden echter overal wel een plekje naar hun gading. Tijdens deze voettocht wordt desondanks tweemaal op een camping overnacht en eenmaal ‘in het wild’ op een weitje.
De onderhavige voettocht is ‘in lijn’ en dat veroorzaakt een (openbaar) vervoersprobleem. Wij hebben onze auto’s in het eindpunt Schmallenberg neergezet en zijn vervolgens per bus (één overstap in of nabij Winterberg) naar het beginpunt Olsberg gegaan. Al met al een busreis van toch nog anderhalf uur. De ‘snelbus’ blijkt onderweg heel vaak te stoppen ! Tenzij je ’s ochtends zéér vroeg uit (west)-Nederland bent vertrokken, kun je daardoor pas in het begin van de namiddag met wandelen beginnen. In het voorjaar is dit geen probleem omdat het dan ’s avonds lang licht blijft. In het najaar wordt het vroeger donker en kan de eerste wandeldag niet zo ver worden gelopen. Op internet zijn de benodigde openbaar vervoerverbindingen gemakkelijk te vinden, zodat je je heenreis naar eigen wens precies kunt bepalen.
Dag 1: Van Olsberg naar Bruchhausen (13 km)
Vanwege de genoemde openbaar vervoersproblemen besluiten we te starten in Olsberg en niet in het iets verderop gelegen officiële startplaatsje Brilon. In Olsberg vind je al gauw de Rothaarsteig-merktekens, echter niet in rood, maar in geel uitgevoerd. Deze gele bordjes worden over het hele parcours gebruikt om een toegangsweg naar de officiële route aan te geven.
Je wandelt het stadje in oostelijke richting uit naar de rondom gelegen beboste hoogten. Zo ongeveer daar waar de bossen beginnen gaat het nog tamelijk onverwachts naar rechts over een onverhard paadje omhoog naar de Borberg, waar je op de officiële route uitkomt. Je bent dan al een kleine vier kilometer aan het lopen en je bent zo’n 270 meter gestegen. De kop van je voettocht is er dan echt af. Vanaf Brilon tot dit punt is het ruim acht kilometer wandelen.
Op de top van de Borberg staat een aardig kapelletje uit 1925 ter ere van de vredeskoningin Maria. Vanaf deze plek heb je een schitterend uitzicht op Olsberg en omgeving. Ter plaatse zijn nog restanten van een vroegmiddeleeuwse ringwal te zien met daarbinnen Borberg’s Kirchhof, waar vroeger slachtoffers van de pest werden begraven.
– Friedenskapelle op de Borberg –
Vanaf de Borberg volg je de rode Rothaarsteig-merktekens richting het zuiden; een bosrijk parcours met desondanks regelmatig mooie uitzichtpunten. Tijdens onze voettocht viel ons van het begin af aan de enorme ‘kaalslag’ op veel plekken in de bossen op. Deze schade is grotendeels veroorzaakt door de zeer zware storm “Kyrill” die in januari 2007 over dit gebied raasde. De kaalslag levert niet altijd even fraaie beelden van het woud op, maar – ‘elk nadeel heb z’n voordeel’ – biedt wel extra, welkome panorama’s op de omgeving.
Iets verderop is in de Rothaarsteig een korte ‘klettervariant’ ingebouwd over de 661m hoge Ginsterkopf. Goede schoenen en conditie worden aanbevolen. Tijdens onze tocht was deze variant echter afgesloten, kennelijk vanwege de genoemde kaalslag. Maar ook op de ‘normaalroute’ krijg je onderweg mooie uitzichten op de verderop op de heuvels gelegen Bruchhauser Steine. Het gaat hier om een fraai natuurgebied – tegen betaling toegankelijk – waarin een viertal rotsbulten hoog boven de omringende bomen uitsteekt. Eén van deze rotsen, de Feldstein, kan worden beklommen, maar daarvoor moet je van het pad af en, zoals gezegd, toegang betalen. De Steine laten we dus maar links liggen, maar het uitzicht erop is vanaf de Rothaarsteig de moeite waard, alhoewel niet echt spectaculair.
– De Feuereiche is een interessant kunstwerk in het woud –
Nabij een opmerkelijke ‘gebeeldhouwde boom’ – de ‘Feuereiche’ – splitst de Rothaarsteig zich opnieuw. Linksaf gaat de ‘Sommervariante Bruchhausen’. Wij volgen echter de hoofdroute, onder de Steine langs, om in het dorpje Bruchhausen te komen, waar men over een camping beschikt. Het pad loopt hier langs de bosrand en verschaft mooie uitzichten op het dorpje Elleringhausen en later op het aardige dorpje Bruchhausen. Om in dit dorpje te komen moet je tijdelijk even van het pad af en afdalen in het dal van de Medebach. De camping ligt ten zuiden van de dorpskom en bevat vooral vaste standplaatsen. Voor een paar kleine rugzaktentjes is er echter altijd wel plaats. In Bruchhausen is voldoende horeca en je kunt er foerageren.
– Uitzicht op het in het dal verscholen Bruchhausen –
Dag 2: Van Bruchhausen naar Winterberg (25 km)
De tweede dag start met een korte klim uit het dorp naar de officiële Rothaarsteig. Je hoeft niet terug naar de korte afdaling van gisteren. In de buurt van een hooggelegen kapelletje bevindt zich het toegangspad naar de ‘steig’. Vanaf het officiële pad heb je meteen al indrukwekkende uitzichten op Bruchhausen en de zwaar beboste omgeving.
– Rothaarsteig bij Bruchhausen –
Over brede bospaden met stenige ondergrond – kennelijk zo gemaakt om het bosbouwverkeer probleemloos toegang te geven – wandel je door de uitgestrekte en stille bossen. Alhoewel … in de weekeinden kom je op dit pad nogal wat medewandelaars tegen. Een eerste pauze kun je 5 kilometer verderop houden op een (kale) plek in het woud, ‘Richtplatz’ genoemd. Op deze plek werd in vroeger tijden recht gesproken. Een bronzen plaquette herinnert daaraan. Ter plaatse zijn welkome rustbankjes en tafels, alsmede een houten kruisvormig object.
Je bent hier in de buurt van het bekende wintersportplaatsje Willingen. Het Rothaarpad laat dit dorp echter links liggen en gaat op het hoogste punt van deze omgeving af: de Langenberg. Het pad wordt wat smaller, kronkeliger en avontuurlijker. Vanaf de Langenberg (843m), midden in het bos gelegen, kan helaas niet van een mooi uitzicht worden genoten. De ‘Gipfel’ wordt echter wel duidelijk aangeduid door een grote steen met gedenkplaat. Het pad heet hier de ‘Grenzweg’ (grens tussen Noordrijn-Westfalen en Hessen) en soms tref je in het bos een oude verweerde, en dus fotogenieke grenssteen aan.
Het volgende richtpunt op deze wandeldag is de vier kilometer verderop gelegen Clemensberg, aan de rand van het imposante heidegebied Niedersfelder Hochheide. Vlak voor de berg treffen we, geheel onverwacht, een tamelijk nieuwe horecauitspanning aan: de Hochheide Hütte. Goed voor een smakelijke lunch en eventueel een heerlijk Duits biertje !
– De Rothaarsteig op de Niedersfelder Hochheide –
Het uitzicht vanaf de Clemensberg, voorzien van een echt Gipfelkreuz, is ver reikend en bijzonder. Beneden in het dal ontwaar je het dorpje Hildfeld, maar vlak vóór de berg kan een enorme steengroeve (‘Diabassteinbruch’) niet onopgemerkt blijven. De gewonnen stenen worden gebruikt als funderingsmateriaal voor wegen en spoorwegen. Afgezien van de steengroeve blijft het uitzicht vanaf de Clemensberg zeer de moeite waard.
– Een imposant uitzicht vanaf de Clemensberg –
Niet ver van de Clemensberg bevindt zich langs je pad de bron van het beekje de Hoppecke, met grote steen gemarkeerd. Daar in de buurt gaat de Rothaarsteig naar rechts en je volgt opnieuw de bekende brede, half verharde bospaden door het woud. Bij de Hillekopf Hütte gaat het opnieuw naar rechts en wandel je naar het dorpje Küstelberg. Op de grens van bos en weiden gaat de Rothaarsteig opeens over een steil paadje de heuvel af. Daar waar een asfaltpaadje wordt bereikt kun je even rusten op houten rustbanken in de vorm van het Rothaarsteiglogo; heel apart en comfortabel.
– Op weg naar het aardige dorpje Küstelberg –
Küstelberg, weldadig gelegen temidden van frisse groene weilanden in het dal van het beekje de Hille, is een aardig dorp om even te pauzeren en te genieten van een Duits biertje. Wij besluiten aldaar om dezelfde dag nog door te lopen naar Winterberg om daar op de plaatselijke camping te gaan staan, tenzij we eerder een andere geschikte en vrije kampplaats vinden. Door een aantrekkelijk open weidelandschap lopen we weer in de richting van het woud. Bij een plek, genoemd Lagerplatz Wagenschmier (een opmerkelijke steile, 15 meter hoge, kiezelwand), wandelen we opnieuw het bos in.
– Lagerplatz Wagenschmier –
De paadjes zijn aanvankelijk wat smaller en worden later weer wat breder. Na een half uurtje lopen bereik je de Ruhrquelle. Hier ontspringt het riviertje de Ruhr, waarnaar de bekende Duitse industrieregio ‘Ruhrgebied’ is genoemd. Veel stelt het allemaal niet voor en kamperen kun je er al helemaal niet.
Vanaf de Ruhrquelle is het nog zo’n drie kilometer lopen naar de camping in Winterberg. Het pad gaat na enige tijd tijdelijk over op asfalt. Vlak vóór Winterberg – voorbij een aan de apostel Jacobus (ja, die van Santiago de Compostella) gewijd kapelletje – gaat de Rothaarsteig naar links. Vandaar tot in de dorpskom van Winterberg volg je een smal bospaadje met aardige uitzichten op dit bekende wintersportplaatsje.
– Uitzicht op Winterberg –
Bij een drukke verkeersweg aangekomen kun je de Rothaarsteig blijven volgen. Je wandelt dan via het centrum tot vlakbij de camping, gelegen aan wandelpad W5. Korter is het om de genoemde verkeersweg naar rechts heuvelopwaarts te volgen tot een met lichten beveiligde kruising. Daar ga je naar links. Je loopt een korte tijd ‘in de berm van’ een eveneens drukke verkeersweg. De camping ligt dan achter een bedrijventerrein, dat je al snel aan je rechterhand ontwaart. Op borden staat de camping aangegeven (Campingpark Hochsauerland). Een stoeltjeslift reikt tot op de camping ! Uiteraard staat de camping in de Wanderführer goed aangegeven.
Dag 3: Van Winterberg naar Schanze (20 km)
’s Ochtends ben je al weer snel op de Rothaarsteig. Eenvoudig vanaf de kampeerweide onmiddellijk naar rechts, een paar honderd meter lopen en je bent er. Je volgt het goed aangegeven pad door sterk geaccidenteerd terrein – in de winter wordt hier geskiet ! – en je bereikt al snel de imposante St.Georg-Schanze. Daar blijkt ons dat deze schans niet alleen de winter wordt gebruikt ! Het is een spectaculair gezicht om verschillende skifanaten bezig te zien met ‘droogspringen’.
– Rothaarsteig bij Winterberg –
Nabij de Poppenberg krijg je zowaar nog een flink klimmetje voor de voeten, waarbij je je kunt vasthouden aan daarvoor bestemde hekjes. Het hier weer smalle pad slingert verder door het fraaie bos. Af en toe, als er evenementen worden gehouden, kan het in deze omgeving trouwens zeer druk zijn. Vlakbij is de Winterbergse bobbaan. Na een korte maar steile afdaling over grassige paadjes kom je weer op een drukke verkeersweg terecht die je moet oversteken. Vanaf hier is het nog zo’n twee kilometer stijgend wandelen naar het overbekende uitzichtpunt Kahler Asten (841m). De drukte is al snel weer vergeten en daarvoor in de plaats komt een bijzonder fraai heidelandschap. Op de druk bezochte bergtop vind je een welkome horecauitspanning, met uitzichttoren, voor een koffiestop.
De afdaling van de Kahler Asten mag er wat landschap betreft ook zijn. Heidevelden, leuke bospaadjes en mooie vergezichten, ditmaal over het dal van het riviertje de Lenne. Je passeert onderweg de bron van dit riviertje.
– Afdaling vanaf de Kahler Asten –
Op een gegeven moment draait de Rothaarsteig naar rechts en gaat over in een langdurig min of meer rechttoe rechtaan pad over de in deze contreien onbeboste heuvelkam. Dit levert natuurlijk opnieuw mooie vergezichten op, op het dorpje Lenneplätze en op het dal van de Lenne. Je krijgt weer wat asfalt voor de voeten, maar meestal is er in de berm wel voldoende loopgroen te vinden. Hier en daar wordt – echt Duits ! – uitdrukkelijk op een bordje aangegeven dat dat is toegestaan ! Onderweg passeer je nog een waterbassin, speciaal aangelegd om de vermoeide wandelvoeten wat verkoeling te geven.
– Gelukkig mag je hier in de berm lopen ! –
Je wandelt door de bebouwde kom van het aardige dorpje Langewiese, waar men ook aan wintersport doet. Het pad wordt intussen weer onverhard, terwijl je wandelt over de ‘kale’ berg Auf der Höhe. Mooie uitzichten zijn daarom opnieuw voor je weggelegd. De Rothaarsteig raakt even aan een autoweg, maar gaat onmiddellijk weer het bos in over een wel héél steile helling. Boven aangekomen is het niet ver meer naar de volgende horecauitspanning op je route: de Hoheleyer Hütte. Je kunt hier desgewenst lunchen, want inmiddels ben je al weer een paar uur onderweg. Tot het eindpunt van vandaag – het hooggelegen dorpje Schanze – komt je verder trouwens geen horeca of watertappunten meer tegen !
– De Rothaarsteig biedt talloze fraaie vergezichten –
Na vier kilometer verder wandelen door het imposante woud over meestal brede bospaden met stenige ondergrond moet je een keuze maken. De Rothaarsteig splitst zich hier (tijdelijk) in twee delen. De hoofdroute gaat via het gehucht Kühhude richting het dorpje Jagdhaus. Je kunt echter ook de ‘Talvariant’ naar Jagdhaus nemen. Dan kom je langs twee heel leuke dorpjes: Schanze en het in een een mooi beekdal gelegen dorp Latrop. Wij kiezen voor de dalvariant, ook al omdat deze gerichter naar ons uiteindelijke eindpunt – Schmallenberg – gaat.
Onderweg naar Schanze kun je opnieuw genieten van mooie vergezichten, tot aan de Kahler Asten aan toe. Ook nabij het leuke dorpje Schanze wordt aan wintersport gedaan. Er zijn daarom veel pensions en horecabedrijven. Overigens tast dit de landelijke sfeer van het dorpje – in feite een groene enclave met weiden temidden van uitgestrekte bossen – niet aan. Hier in Schanze (700m) zul je vrij moeten kamperen. Een geschikte ‘Wiese’ daarvoor vind je als je richting de goed aangegeven Skihütte (een gezellig café-restaurant) loopt. Je passeert een aardig kerkje en nog een paar huizen en dan is daar ‘jouw weitje’ aan je rechterhand. Wij kampeerden tegen de bosrand aan, iets hogerop op het weiland, een beetje uit het directe zicht. Vanaf je kamp heb je een aardig doorkijkje op Schanze. Ons werd aldaar geen strobreed in de weg gelegd.
– Kamp 3 in Schanze –
Dag 4: Van Schanze naar Schmallenberg (14 km)
De laatste dag van je voettocht volg je de Rothaarsteig nog zo’n zes kilometer over een voortdurend dalend bospad naar het reeds genoemde dorpje Latrop (400m). Je komt in schilderachtige, stille beekdalletjes terecht waar het aangenaam wandelen is. Brede, stenige bospaden, daaruit bestaat opnieuw de ondergrond. Onderweg passeer je nog een merkwaardige ‘Gedenksäule Altarstein’, opgericht ter herinnering aan de wederopbouw van allerlei dorpjes in de omgeving, in vroeger eeuwen verwoest in krijgsgeweld en verlaten wegens besmettelijke ziekten als de pest.
– Gedenksäule Altarstein –
En aardig punt om even te rusten is het Naturdenkmal Dicke Eiche bij de samenvloeiing van twee beken. Er is daar inderdaad een dikke eik aanwezig ! Vanaf hier heet het immer fraaie groene dal het Grubental. De bossen wijken pas bij binnenkomst van het prachtig gelegen dorpje Latrop, waar je desgewenst een horecastop kunt houden.
– Latrop is een prachtig gelegen en fraai dorpje –
Hier verlaten we definitief de Rothaarsteig om via wandelpad X23 naar Schmallenberg te gaan, acht kilometer verderop. De langdurige afdaling van hedenochtend wordt weer ‘goedgemaakt’ door een flinke, eveneens langdurige, klim naar de Schmallenberger Höhe (ongeveer 600m), de laatste serieuze klim van deze voettocht ! Aanvankelijk geniet je nog van leuke doorkijkjes op Latrop; later wordt je weer omgeven door het vertrouwde woud. Waar je het bos uiteindelijk weer verlaat, krijg je opnieuw mooie vergezichten, niet alleen op het einddoel Schmallenberg, maar ook – naar rechts – op de met een kruis getooide Wilzenberg met daaronder het dorpje Grafschaft.
– Uitzicht op het einddoel Schmallenberg –
Het duurt toch nog even eer je in het centrum van Schmallenberg bent, maar het blijft aangenaam wandelen in deze omgeving.
In Schmallenberg is, aan de noordkant van het centrum, nog een aardig informatiecentrum, waar je onder meer allerlei Rothaarsteig-souvenirs kunt krijgen, alsmede de door ons gebruikte Erlebnis Wanderführer. In dit bedrijvige stadje kun je tenslotte met je tochtgenoten volop genieten van de ter plaatse goed vertegenwoordigde horeca en samen terugkijken op vier heel plezierige wandeldagen over de Rothaarsteig.
– – –
(copyright: JWE van de Poel)