Voor een introductie over het wandelen in het Groothertogdom Luxemburg zij hier verwezen naar mijn verhaal over een voettocht door midden-Luxemburg op deze webpagina.
De hieronder beschreven vierdaagse voettocht van ongeveer 53 kilometer volgt grotendeels de route van het Sentier du Nord, een fraai langeafstandwandelpad van 65 kilometer tussen het stadje Diekirch in het midden van het Groothertogdom en het dorp Weiswampach in het noorden van het land. Alleen tussen de dorpjes Goebelsmühle en Kautenbach volgen we tijdelijk een alternatief pad, het Sentier de la Wiltz. We starten in het diep in het dal van het riviertje de Sûre verscholen liggende dorpje Michelau, alwaar een spoorwegstation is. Vandaar gaat het via de dorpjes Goebelsmühle, Kautenbach, Wilwerwiltz, Drauffelt en het stadje Clervaux naar het in het noorden van het Groothertogdom gelegen dorpje Troisvierges, dat eveneens over een spoorwegstation beschikt. Meegebrachte auto’s vinden een prima parkeerplek bij het station van Troisvierges en de treinreis naar Michelau – overstappen in Kautenbach – duurt niet al te lang, is zeer goedkoop (€ 1,50 p.p.) en aangenaam. In feite maak je tijdens dit treinreisje al een beetje kennis met het gebied waar je de komende dagen te voet doorheen zult trekken. Want het Sentier du Nord en het spoor zijn in dit gebied nooit ver van elkaar verwijderd, zodat je desgewenst ook andere start-en aankomstplaatsen kunt gebruiken.
Wij lopen deze voettocht van zuid naar noord. Uiteraard kan het ook andersom. De gekozen richting is een kwestie van smaak. Naar men zegt kunnen wandelaars van zuid naar noord, met de zon in de rug, meer genieten van het landschap, dat dan beter zou worden aangelicht. Anderen vinden het juist fijn om ‘met de zon in de snuit’ te wandelen. Echt doorslaggevend zijn deze argumenten allemaal niet. Voor ons ging het er vooral om om de laatste wandeldag – op Tweede Pinksterdag – niet teveel kilometers te hoeven wandelen om vóór de verwachte Pinksterfiles weer thuis in Nederland te zijn.
Het Sentier du Nord volgt achtereenvolgens de loop van de riviertjes de Sûre, de Wiltz, de Clerf en de Woltz. Maar in de praktijk wandel je maar zelden dichtbij het water. Veel vaker gaat het op en neer over de heuvels die de genoemde riviertjes flankeren. Het parcours is tamelijk bosrijk, maar er zitten ook flinke open stukken tussen, waar je vaak kunt genieten van mooie vergezichten. En natuurlijk zijn er aan de randen van de rivierdalen ook af en toe fraaie panorama’s te bewonderen.
– Het Sentier du Nord kent vele mooie plekjes –
De ondergrond van het Sentier du Nord is zeer afwisselend. Brede bospaden, smalle slingerende bospaadjes, karrensporen, graspaden vind je veel op je pad. In de buurt van de genoemde dorpjes wordt de ondergrond nogal eens geasfalteerd, maar ook op deze tocht blijft de hoeveelheid asfalt binnen aanvaardbare grenzen. Alleen onmiddellijk ten noorden van Clervaux moest je tot voor enige jaren – helaas – enige kilometers langs een druk bereden autoweg lopen. Een alternatief wandelpad is daar sinds 2012 gelukkig aanwezig: het Escapardenne Eisleck Trail. Zie daarover later in dit verhaal.
Het Sentier du Nord wordt onderweg meestal prima aangeduid door middel van een gele ‘schuine drop’. De gehele route is terug te vinden op drie prachtig uitgevoerde Luxemburgse stafkaarten – schaal 1:20.000 –, te weten R1 (Clervaux-Huldange), R2 (Boulaide-Wiltz) en R3 (Diekirch-Putscheid). Interessant is dat de route van het Luxemburgse Sentier du Nord tegenwoordig ook wordt beschreven in de fraai vormgegeven topogids van de Belgische GR57 (Ourthevallei). In deze gids vind je ook uitsneden in kleur van de bijbehorende stafkaarten in de schaal 1:50.000. Kortom … je kunt goed gedocumenteerd op pad op het Sentier du Nord.
De Luxemburgse overheid houdt niet zo van kamperen in de vrije natuur, we constateerden het al eerder, maar onderweg zijn er desgewenst voldoende campings beschikbaar. En het vinden van een kampeerplekje bij een Luxemburgse boer zal in de praktijk ook geen groot probleem zijn. Tijdens de hieronder beschreven tocht kan desgewenst steeds op campings worden overnacht.
Na al deze wetenswaardigheden wordt het tijd om echt op pad te gaan.
Dag 1: Van Michelau naar Goebelsmühle (11 km)
– Michelau in het fraaie dal van de Sûre –
Zoals gezegd ligt Michelau diep in het fraaie dal van de Sûre. Vanaf het perron van het station, en uiteraard ook vanaf andere plekken in het dorpje, heb je een mooi uitzicht op het hoog op de heuvels liggende kasteel van Bourscheid. Zie over dit kasteel ook de reeds genoemde beschrijving van onze voettocht door midden-Luxemburg.
– Het Sentier du Nord bij Michelau –
Het Sentier du Nord passeert het plaatsje Michelau aan de oostkant, op de rand van de omringende heuvels. Dat betekent dus eerst een flinke klim, waarbij je stijgt van 222m naar 340m. Volg, na de spoorweg overgestoken te zijn, in de dorpskom de asfaltweg CR 379 en na enige tijd bevind je je op de genoemde hoogte in de bossen. Er volgt een aantrekkelijk parcours door bossen – waarbij je een paar keer een vermoeiend, doch prachtig beekdalletje kruist – en soms langs weiden naar het fraaie ‘point de vue’ Gringlay (of Gringlee). Onderweg moet nog heel wat worden geklommen, want je stijgt uiteindelijk naar een hoogte van om en nabij de 460m. Op de Gringlay, die is voorzien van een belvedère, ontvouwt zich een prachtig panorama: een grote meander van het riviertje de Sûre met bovenop de landtong het reeds genoemde kasteel van Bourscheid. In de diepte zie je de campings van Bourscheid-Moulin. Een mooie plek voor een welkome rustpauze na zoveel klimmen!
– Het point de vue Gringlay bij Lipperscheid –
Het is niet ver meer naar het eerstvolgende dorp op je route: Lipperscheid. Het sentier draait buiten de bebouwde kom om. In het dorpje is, voorzover bekend, geen horecavoorziening, maar je passeert op korte afstand een luxe aandoend hotel. Waarschijnlijk te luxe voor eenvoudige rugzakkers! Je zult dus nog even moeten wachten op een biertje of een ander fris drankje.
Over meer horizontaal lopende bospaden gaat het van Lipperscheid naar het volgende dorp langs de route: Schlindermanderscheid. Maar ook op dit parcoursgedeelte kruis je enige beekdalletjes, dus echt ‘uitrusten’ is er niet bij. De vele bomen ontnemen de wandelaar vaak het uitzicht op het dal van de Sûre. Maar kort na het passeren van het dal van het zijbeekje Maanjebaach kun je toch genieten van een prachtig panorama op alweer een meander van de Sûre. Het uitzicht omvat het tegenover je op de heuvel liggende dorpje Schlindermanderscheid en meer naar links het grote boerderijcomplex van de Feischterhaff (zie ook de wandeling door midden-Luxemburg).
– Panorama op de Sûre en de Feischterhaff –
Op een gegeven moment ben je weer afgedaald tot rivierniveau en kom je op een asfaltweg uit. Naar rechts toe is het een paar honderd meter lopen naar het gehucht Unterschlinder. Op een kruispunt gaat het Sentier du Nord rechtsaf en je ziet al snel wat huizen links beneden je liggen. Loop daar via een asfaltweggetje naar toe, want de korte omweg – voorzien van trappen – die het sentier hier maakt is echt onzin! Je komt in een rustiek beekdalletje terecht, maar al snel gaat het weer omhoog door de bossen. Dit keer wordt het een klim van 232m naar 386m, voorwaar een inspannend vooruitzicht.
Het sentier laat ook het dorpje Schlindermanderscheid rechts liggen, maar de vermoeide langeafstandwandelaar zal de gelegenheid om gebruik te maken van het dorpscafé – volgens de beste tradities gelegen vlakbij de kerk – niet ongebruikt voorbij willen laten gaan. Daar waar het pad bij een kruispunt van paden duidelijk naar links afslaat kun je rechts omhoog wandelen naar de dorpskom. De uitzichten op de prachtige omgeving mogen er zijn!
Na het laven der dorstige kelen ga je op weg voor het slotdeel van deze mooie wandeldag. Terug op het Sentier du Nord krijg je een prachtig parcours voor de voeten met af en toe smalle paadjes, beekdalletjes en mooie uitzichten op de Feischterhaff-landtong. Na een forse zigzagafdaling bereik je het dorpje Goebelsmühle, alwaar je, langs het treinstation lopend, en iets voorbij het punt waar het riviertje de Wiltz in de Sûre uitstroomt, een aantrekkelijke camping vindt aan de oevers van de Sûre. Er is ter plekke geen winkel of café, maar bij de eigenaar kun je desgewenst wel het een en ander kopen. Al met al vonden wij deze wandelmiddag, die qua kilometers niet erg lang was, door de vele hoogteverschillen tamelijk vermoeiend, maar qua landschap natuurlijk wel bijzonder fraai!
Dag 2: Van Goebelsmühle naar Wilwerwiltz (17 km)
Goebelsmühle en het eerstvolgende dorp op je route, Kautenbach, worden verbonden door maar liefst twee sentiers. Aan de oostkant van het riviertje de Wiltz is dat het Sentier du Nord. Aan de westkant van het dal van de Wiltz kun je Kautenbach ook bereiken over het Sentier de la Wiltz. In beide gevallen word je door een nagenoeg ongerepte vallei geleid, waar géén autowegen doorheen gaan. Wandelpaden en een spoorweg, dat is alles wat er is naast geweldige natuur.
Tijdens onze meergenoemde voettocht door midden-Luxemburg volgden wij het Sentier du Nord. Zie voor de beschrijving van dit onderdeel van de route mijn verhaal over deze voettocht op deze webpagina.
Om ook het tweede sentier eens te beproeven wandelen wij nu naar Kautenbach over het Sentier de la Wiltz, in het veld aangeduid met een geel kruis. Daarvoor sla je, vanaf de camping gezien, juist vóór de brug over de Wiltz linksaf en je volgt een aardige veldweg door de mooie vallei van de Wiltz.
– De mooie vallei van het riviertje de Wiltz –
Al snel voert deze weg het bos in. Het moet gezegd, het Sentier de la Wiltz is minder afwisselend dan het aan de overzijde van het riviertje lopende Sentier du Nord. De bospaden zijn veelal breed en pas later in het traject wordt het sentier wat smaller en daardoor wat avontuurlijker. Ook zijn de klimmen en afdalingen op dit pad minder heftig dan aan de overkant. Veel interessante uitzichten op de Wiltz-vallei zijn er ook al niet. Maar natuurlijk is het ook op het Sentier de la Wiltz aangenaam en minder inspannend (!) wandelen in deze verlaten en bosrijke omgeving. Het is maar net waar je voor kiest. De enige geluiden van menselijke beschaving die je hoort zijn die van een af en toe passerende trein. Voor het overige is het hier zeer rustig! Uiteindelijk arriveer je in de bebouwde kom van het diep in de Wiltz-vallei gelegen dorpje Kautenbach, alwaar je enige horeca-uitspanningen aantreft voor een eventuele koffiestop. Ook is er een treinstation en een camping. In Kautenbach stroomt het riviertje de Clerve in de Wiltz. Dit riviertje blijft Clerve heten tot aan het stadje Clervaux. Verder stroomopwaarts gaat het riviertje de Woltz heten.
In Kautenbach pikken we het Sentier du Nord weer op. Een kort klimmend stukje over asfalt, nog in de bebouwde kom, loopt ons sentier parallel aan het Sentier Charles Mathieu, het startsentier van onze eerdere voettocht door midden-Luxemburg. Maar al snel volgt het Sentier du Nord zijn eigen weg over veldwegen en bospaden. Wanneer je weer op hoogte bent aangekomen arriveer je bij een mooi point de vue met uitzicht op het zwaar beboste beekdal van de Clerve. Beneden zie je de camping van Kautenbach. Meer naar links ontwaar je in de verte boven het geboomte het Chateau Schüttburg. Dit kasteel kun je wat verderop op de bosrijke route meer van dichtbij bekijken. Langzaamaan daalt het sentier af tot op de dalbodem en je komt uit bij een brug over de Clerve. Een zeer rustiek plekje! Links aan de overkant van het riviertje vind je Moulin de Schüttburg, inmiddels kennelijk een luxe landhuis.
– Het Château de Schüttburg –
Dan gaat het naar rechts toe bergop richting het genoemde kasteel. Eerst een stukje over de asfaltweg, maar al snel links naar boven over een smal geitenpaadje. Je komt uit bij de poort van het uit de 12e eeuw daterende, op een uitstekende rotskaap staande kasteel dat kennelijk in particuliere handen is. Entree is niet mogelijk.
Vanaf het Chateau de Schüttburg loop je een korte tijd weer over asfalt, maar bij een open plek in het bos, waar ook een TV-mastje staat, ga je weer het bos in tot het volgende dorp op je route: Lellingen. Het prachtige pad golft op en neer door de hellingbossen. Slechts bij het passeren van een zijbeekje van de Clerve moet er even flink worden gedaald en weer geklommen. Uiteindelijk kom je terecht bij opnieuw een prachtig point de vue, voorzien van een rustbankje. Het uitzicht is op het beneden je liggende dorpje Lellingen en op de brede vallei van de Clerve. In de verte zijn reeds de huizen te zien van het dorp Wilwerwiltz, het eindpunt van deze dag. Maar daar ben je voorlopig nog niet.
– Het point de vue van Lellingen –
Eerst volgt nog een tamelijk steile afdaling door de hellingbossen van de Lellgerbeek. Eenmaal op de dalbodem aangekomen ben je snel in de dorpskom van het aardige dorp Lellingen, waar je een café aantreft voor een welkome verfrissing.
Het laatste gedeelte van deze dag volgen we een eigen route, omdat het Sentier du Nord van hier naar het dorpje Pintsch gaat en Wilwerwiltz links laat liggen. Je volgt nog even het Sentier du Nord, maar blijft rechtuit gaan langs de asfalt autoweg als het sentier naar rechts gaat. Iets verderop sla je linksaf over een asfaltweggetje dat richting een brug over de spoorweg loopt. Door de weidse vallei van de Clerve loop je in een grote boog richting Wilwerwiltz. Onderweg passeer je nog een aardig kapelletje, gewijd aan de heilige Willibrord. In het kapelletje is een bron, volgens de legende door de heilige zelf aangeboord.
In Wilwerwiltz is een ons inziens enigszins gedateerde familiecamping. Vlakbij de spoorweg is op de camping een aardig terreintje voor trekkers aan de oever van de Clerve. Net buiten de camping is een horecabedrijf en het is ook mogelijk om in Wilwerwiltz te foerageren.
Dag 3: Van Wilwerwiltz naar Maulusmühle (17 km)
’s Ochtends steek je het spoor over en volg je schuin links omhoog een asfaltweggetje naar het dorpje Pintsch; een stevig klimmetje zo aan het begin van de dag! Je bent hier op het Sentier Ardennen-Eifel dat enige tijd hetzelfde traçé volgt als het Sentier du Nord. Kijk af en toe ook even achterom, waar je langzaam maar zeker Wilwerwiltz in de fraaie diepte ziet verdwijnen. Na een begraafplaats met kapelletje te zijn gepasseerd sla je links af. Je volgt enige tijd een asfaltweggetje door de uitgestrekte open velden en de vergezichten hier mogen er zijn. Voor asfalthaters is er vaak nog wat groene loopruimte beschikbaar in de bermen. Na korte tijd komt het Sentier du Nord van rechts en ben je weer op de officiële route.
– Het Sentier du Nord tussen Wilwerwiltz en Drauffelt –
Later kom je weer in bossen terecht en wordt het sentier weer prettig onverhard. Uiteindelijk arriveer je op de dalbodem van het riviertje de Clerve, dat ter plaatse wordt verrijkt met het water van de zijbeek Irbich. Aan de overzijde van het spoor ligt het dorpje Drauffelt. Vlakbij de spoorwegovergang is een Chinees restaurant, waar men echter ook wel ochtendkoffie serveert. Er is hier ook een treinstation.
Na de koffie loop je heel even het dal van de Irbich in en onmiddellijk beklimt het Sentier du Nord over een smal paadje de heuvel aan je linkerhand. Al snel kom je op een breder bospad uit, dat je naar links toe volgt. Dan volgt een kilometerslang onverhard pad door fraaie bossen. Grote hoogteverschillen zijn er niet; alleen in de buurt van een plek genaamd Draïstempler, waar de dalen van de Clerve en de Irbich elkaar bijna raken, gaat het even steil naar beneden en vervolgens weer even steil omhoog.
Op een gegeven moment krijg je schuin vooruit naar links kijkend over het zwaar beboste dal van de Clerve het torentje van de abdij van Clervaux in het vizier. Wat later bevind je je op een open hoogvlakte en het torentje van de uit 1910 daterende neoromaanse abdij (Abbaye Saint Maurice van de paters Benedictijnen) is al heel wat dichterbij. Je lijkt zo naar de abdij te kunnen toewandelen. De hier niet goed zichtbare smalle vallei van de Clerve verhindert dat echter.
– De Abbaye Saint Maurice te Clervaux –
Uiteindelijk daal je door het hellingbos af naar het mooie, toeristische stadje Clervaux, waar het vaak tamelijk druk is. In Clervaux kun je een bezoek brengen aan de karakteristieke parochiekerk van Clervaux in romaans-Rijnlandse stijl met haar twee torens of aan het imposante 12e eeuwse château, momenteel een museum met onder meer herinneringen aan de Slag om de Ardennen in de Tweede Wereldoorlog. Vanzelfsprekend is in Clervaux méér dan voldoende gelegenheid voor een horeca- of foerageerstop.
– De karakteristieke parochiekerk van Clervaux –
Wil je de abdij bekijken, dan moet je vanuit het stadje de steile westheuvel beklimmen. Vanaf de abdij kun je over een zelf gekozen route door het Saalbech-bos weer terugkomen op het Sentier du Nord, nabij de samenvloeiing van de Breisbich en de Woltz (zoals de Clerve ná Clervaux is gaan heten).
Vanaf Clervaux volgt het Sentier du Nord tijdelijk een minder aantrekkelijke route langs een drukke verkeersweg. De stafkaart geeft niet aan dat er in deze contreien aantrekkelijker én gerichte wandelpaden zijn, dus het leed van wandelen in de nabijheid van langsrijdende automobielen moet voor lief worden genomen. Overigens is het mogelijk vanuit Clervaux over een minder drukke, maar verharde, weg de linkeroever (!) van de Woltz te volgen. Je passeert dan in de buurt van het spoorwegstation de onder meer vanwege houtsculpturen bezienswaardige kapel Notre Dame de Loreto uit 1762, uitgevoerd in rococo-stijl. Bij de reeds genoemde samenvloeiing van Breisbich en Woltz steek je over een brug de Woltz over en volg je over het officiële sentier opnieuw het Sentier du Nord in noordelijke richting langs de drukke asfaltweg. Al met al een iets minder geslaagd gedeelte van deze etappe, maar de mooie omgeving vergoedt veel.
(Sinds 2012 is het mogelijk dit minder aantrekkelijke gedeelte van het parcours te vermijden door vanaf Clervaux een aantal kilometers te gaan wandelen over een nieuw sentier: de Escapardenne Eisleck Trail, in het veld aangeduid met een wit golfje op een blauwe achtergrond. In Luxemburg spreekt men kortweg over Eisleck Trail, waarbij Eisleck Luxemburgs is voor ‘Oesling’, de streek met de hoge Ardennen. En ’trail’ klinkt kennelijk beter dan ‘sentier’. Je komt langs de al eerder genoemde kapel van Notre Dame de Loreto en volgt beek en spoorlijn over bestaande, maar ook nieuw aangelegde wandelpaadjes. Door ons is dit nieuwe tussenstuk niet verkend, maar het sentier schijnt af en toe hier en daar wat drassig te kunnen zijn. Zie hierover http://trekkings.be/escapardenneetappe2.html Uiteindelijk kom je, ten noorden van de afslag naar het dorpje Boxhorn, weer uit op het Sentier du Nord)
Uiteindelijk neem je (als je de ‘oude’ route volgt) de afslag naar het dorpje Boxhorn, en na zo’n 500 meter gaat het Sentier du Nord rechtsaf een klimmende veldweg op. Door fraaie loofbossen wandel je vervolgens richting het gehucht Maulusmühle. Onderweg kom je – midden in het bos – langs een mini-oorlogskerkhof: het ‘Kerkhof der Geallieerde Vliegers’. Dit kerkhofje bestaat uit de restanten van een neergestort geallieerd vliegtuig. De restanten worden inmiddels beschermd door een hekwerk. Boven de graven van de omgekomen bemanning is een monumentje gebouwd. Heel merkwaardig en tegelijk ook heel indrukwekkend !
– Het Kerkhof der Geallieerde Vliegers bij Maulusmühle –
Niet ver van het ‘kerkhof’ daal je af naar het gehucht Maulusmühle, mooi gelegen in het bosrijke dal van de Woltz, aan de rand van de spoorweg Luik-Luxemburg. Er is een café voor de dorstige kelen én een treinstation. Er is ook een fraaie camping onder Nederlandse leiding, iets ten zuiden van Maulusmühle. Aan de uiterste zuidrand van deze camping kun je leuk kamperen aan de oever van de Woltz met uitzicht op het fraaie rivierdal. De camping heeft ook een eigen café en het sanitair is en wordt vernieuwd. Helemaal prima dus na een warme dag lopen door Luxemburg!
– Kamperen aan de Woltz bij Maulusmühle –
Dag 4: Van Maulusmühle naar Troisvierges (8 km)
Met de trein ben je vanaf Maulusmühle in slechts vijf minuten in Troisvierges. Je mist dan echter een korte, doch fraaie allerlaatste etappe van deze voettocht. Ook de laatste kilometers hebben – wat natuurschoon betreft – veel te bieden. Na een klein stukje asfalt begeef je je al weer snel op het onverharde sentier, dat hier – in het dal van de Woltz – nogal eens een geaccidenteerd verloop heeft. Ook wordt het soms tamelijk smal. Af en toe kan van mooie doorkijkjes in het dal worden genoten.
Je passeert het aan de overkant van het dal gelegen franciscanenklooster ‘Cinqfontaines´. Het klooster is een imposant gebouw in deze zeer rustige en goeddeels van gebouwen verschoonde omgeving. Bij het klooster is een monument opgericht ter nagedachtenis van joodse oorlogsslachtoffers.
– Het Franciscanenklooster van Cinqfontaines –
Dan gaat het sentier, na een stevig klimmetje en een traject door het mooie hellingbos de open hoogvlakte op. Ook hier weer die fraaie vergezichten!
– In de omgeving van Troisvierges –
Na enige gedraai over de hoogvlakte kom je uiteindelijk op een langzaam dalend asfaltweggetje uit, dat aansluit op een bredere asfaltweg door het dal van de Luckeschbaach. Linksaf is het dan nog een kort stukje naar Troisvierges. Een stuk geschut lijkt het begin van de bebouwde kom te markeren. Door het dorp wandelend bereik je kerk, waar je binnen de beeldjes van de ‘Trois Vierges’ kunt bewonderen: Fides, Caritas en Spes (trouw, liefdadigheid en hoop).
Nabij de kerk verlaat je definitief het Sentier du Nord, dat van hier, rechtsaf, naar Weiswampach verder gaat. Het treinstation van Troisvierges met parkeerterrein is nog ruim een kilometer lopen door de dorpskom. Bij het station is een café-restaurant waar eventueel het goede verloop van deze fraaie vierdaagse door centraal Luxemburg kan worden gevierd.
– – –
(copyright: JWE van de Poel)